تحولات قفقاز و ضرورت نگاه واقع‌بینانه

یکی از محورهای مهم تحولات اخیر در منطقه، طرح موسوم به کریدور زنگزور است که پس از جنگ ۲۰۲۰ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان مطرح شد. این مسیر، اگرچه در ظاهر اقتصادی است، اما ابعادی ژئوپلیتیکی دارد و می‌تواند موازنه قدرت در قفقاز جنوبی را تغییر دهد. تغییر رویکرد ارمنستان، ورود میانجی‌های غربی، و توافق‌های امنیتی جدید در واشنگتن، نشانگر پیچیدگی این تحولات است.

کارشناسان حوزه حمل‌ونقل و دیپلماسی اقتصادی بر این باورند که حذف ایران از معادلات منطقه‌ای ممکن نیست. مسیرهای متنوعی همچون بیله‌سوار–جلفا سال‌هاست در سخت‌ترین شرایط فعال بوده‌اند و اتصال ایران از طریق ارمنستان به گرجستان می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای دسترسی به بازارهای منطقه‌ای فراهم کند. رویکرد ایران در قبال این تحولات، نه انفعال و نه مخالفت مطلق، بلکه بهره‌برداری هوشمندانه از فرصت‌های جدید برای تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی و اقتصادی کشور است.

کریدور شمال–جنوب؛ شاهراه راهبردی ایران 

در کنار تحولات قفقاز، تکمیل و فعال‌سازی کریدور بین‌المللی شمال–جنوب جایگاه ایران را به‌عنوان یک مسیر کلیدی ترانزیت بین اقیانوس هند، روسیه و شمال اروپا تثبیت می‌کند. این کریدور، مسیری کوتاه‌تر و ارزان‌تر نسبت به مسیر سنتی از طریق کانال سوئز است و می‌تواند ظرفیت حمل کالا از هند به روسیه و اروپا را به شکل چشمگیری افزایش دهد.

این مسیر نه‌تنها درآمدهای ارزی پایدار و غیرنفتی برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه هزاران فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم در بخش‌های ریلی، جاده‌ای، لجستیک و خدماتی به همراه خواهد داشت. همچنین تبدیل شدن ایران به مسیر اصلی تجارت دو قدرت بزرگ و کشورهای منطقه، جایگاه ژئوپلیتیکی کشور را به‌شدت ارتقا می‌دهد.

محورهای نشست سه‌جانبه باکو 

نشست باکو که با حضور معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان و معاون نخست وزیر روسیه برگزار می‌شود، به بررسی و پیشبرد سه محور اصلی اختصاص دارد:

۱. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل

مهم‌ترین گام در این بخش، نهایی‌سازی قرارداد تجاری پروژه خط‌آهن رشت–آستارا با مشارکت شرکت ایرانی و پیمانکار روسی است. تاکنون ۸۰ کیلومتر از مسیر تملک شده و مابقی نیز تا پایان سال انجام خواهد شد تا از سال آینده عملیات اجرایی آغاز شود. این قطعه، حلقه مفقوده شبکه ریلی ایران در شاخه غربی کریدور شمال–جنوب است و تکمیل آن، اتصال ریلی مداوم از بنادر جنوبی ایران تا مرزهای شمالی را ممکن می‌سازد.

۲. تسهیل فرآیندهای گمرکی و حمل‌ونقل جاده‌ای

یکی از اهداف کلیدی نشست، ساده‌سازی و روان‌سازی تردد کشنده های ترانزیت بین سه کشور است. با اجرای تصمیمات این نشست، ترانزیت در مسیر کریدور شمال -جنوب به خصوص بخش غربی این راه گذر؛ امری که موجب افزایش ظرفیت جابه جایی کالا و رشد درآمد ترانزیتی ایران خواهد شد.

۳. افزایش مبادلات با توسعه زیرساخت ها

در ادامه همکاری‌های دو کشور، هفته گذشته هیئتی از آذربایجان از پروژه‌های مهم ایران از جمله مسیر اتصال نخجوان از خاک ایران، جاده ۱۰۷ کیلومتری کلاله–جلفا و پل و پایانه کلاله بازدید کرد. این اقدامات با هدف تسریع در ساخت و بهره‌برداری از زیرساخت‌های مشترک انجام شد.

نگاه راهبردی به آینده همکاری‌ها 

ایران با تکیه بر موقعیت ممتاز جغرافیایی و ظرفیت‌های فنی و لجستیکی، می‌تواند از تحولات منطقه‌ای به‌عنوان سکوی پرتاب برای تقویت نقش خود در معادلات اقتصادی و ترانزیتی جهانی استفاده کند. تأکید بر ثبات و توسعه منطقه‌ای، تقویت زیرساخت‌های داخلی، تعامل سازنده با همسایگان و بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی از محورهای کلی این رویکرد است.

نشست سه‌جانبه باکو، صرفاً یک رویداد دیپلماتیک نیست؛ بلکه تلاشی هماهنگ برای باز کردن گره‌های اصلی در مسیر شکل‌گیری یک شاهراه بین‌المللی است که می‌تواند آینده اقتصادی ایران را متحول کند. ایران، با حضور فعال و هوشمندانه در تحولات قفقاز و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های کریدور شمال–جنوب، جایگاه تاریخی خود به‌عنوان چهارراه ارتباطی شرق و غرب را بازیابی و تثبیت خواهد کرد.

وزارت راه و شهرسازی با همکاری دستگاه‌های مرتبط، توسعه زیرساخت‌ها، تسهیل فرآیندهای تجاری و تقویت تعاملات منطقه‌ای را با جدیت پیگیری می‌کند تا منافع اقتصادی، ژئوپلیتیکی و امنیتی کشور در سطحی پایدار و بلندمدت تأمین شود.