چالش‌های گردشگری پزشکی در ایران

خبر حرفه ای/ صنعت گردشگری پزشکی به‌عنوان یکی از شاخه‌های پررونق گردشگری سلامت، طی سال‌های اخیر توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. ایران نیز به دلیل ظرفیت‌های بالای درمانی و جذابیت‌های گردشگری، می‌تواند سهم مهمی در این بازار جهانی داشته باشد.

به گزارش خبر حرفه ای از ایسنا، امروزه گردشگری پزشکی به یکی از سریع‌ترین حوزه‌های در حال رشد در جهان تبدیل شده است. در حالی‌که در گذشته بیماران عمدتاً از کشورهای کمتر توسعه‌یافته برای درمان به کشورهای پیشرفته سفر می‌کردند، امروز این روند برعکس شده و بسیاری از بیماران از کشورهای پیشرفته به مقاصدی همچون ایران می‌آیند تا با هزینه‌ای کمتر و کیفیتی مناسب خدمات درمانی دریافت کنند. این تغییر الگو به دلیل عواملی مانند هزینه‌های بالای درمان در کشورهای توسعه‌یافته، مدت زمان انتظار طولانی و همچنین تسهیل در حمل‌ونقل و ارتباطات جهانی رخ داده است. از همین‌رو، توسعه گردشگری پزشکی می‌تواند به کاهش بیکاری، افزایش درآمد ملی و رونق اقتصادی کمک کند و جایگاه ایران را در این صنعت استراتژیک تقویت کند.

اهمیت پرداختن به این حوزه زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم صنعت گردشگری پزشکی علاوه بر جنبه‌های درمانی، اثری مستقیم بر توسعه پایدار کشورها دارد. با توجه به پیش‌بینی‌ها، بازار جهانی گردشگری پزشکی تا سال ۲۰۲۵ رشد چشمگیری خواهد داشت و این رشد فرصتی برای کشورهایی مانند ایران است که با بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی خود، از جمله نیروی انسانی متخصص، هزینه‌های درمانی پایین‌تر نسبت به بسیاری از کشورها و جذابیت‌های گردشگری طبیعی و فرهنگی، جایگاه مناسبی در این عرصه کسب کنند. اما باید توجه داشت که داشتن مزیت‌های بالقوه به‌تنهایی کافی نیست و وجود موانع گوناگون می‌تواند مانع از بالفعل شدن این ظرفیت‌ها شود.

در همین راستا، مجید گودرزی، دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، پژوهشی را در زمینه شناسایی موانع توسعه گردشگری پزشکی در ایران انجام داده است. او در این تحقیق، با بهره‌گیری از روش‌های علمی، به بررسی و تحلیل مطالعات انجام‌شده در این حوزه پرداخته و تلاش کرده است تا عوامل اصلی بازدارنده در مسیر پیشرفت این صنعت در کشور را شناسایی کند.

روش کار در این پژوهش بر مبنای فراتحلیل بوده است؛ به این معنا که محقق به جای انجام یک مطالعه میدانی تازه، یافته‌های پژوهش‌های متعدد قبلی را گردآوری و تحلیل کرده است. برای این منظور ۲۱ مقاله علمی از پایگاه‌های معتبر بین‌المللی و داخلی استخراج شد که پس از بررسی دقیق، ۱۷ مقاله واجد شرایط وارد مرحله تحلیل شدند. سپس با استفاده از نرم‌افزار آماری، ۱۲ عامل بازدارنده توسعه گردشگری پزشکی در ایران شناسایی و میزان تأثیر هر یک بررسی شد.

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند عواملی همچون ضعف‌های نظام اداری، تحریم‌ها و چالش‌های بین‌المللی، تعدد مراکز تصمیم‌گیر، ضعف همکاری میان بخش خصوصی و دولتی، کمبود آمار و اطلاعات دقیق، ضعف قوانین و نظارت، مشکلات در ارائه خدمات در زنجیره گردشگری پزشکی، فعالیت‌های غیررسمی، ضعف رقابت‌پذیری در بازار جهانی، موانع سرمایه‌گذاری، بازاریابی ضعیف و موانع فرهنگی از مهم‌ترین دلایل توسعه‌نیافتگی گردشگری پزشکی در کشور به شمار می‌روند. با این حال، طبق تحلیل‌های فوق، سه عامل «ضعف نظام آماری»، «فعالیت‌های غیررسمی» و «ضعف رقابت‌پذیری بین‌المللی» اثر معناداری در این زمینه ندارند و سایر عوامل تأثیر بیشتری بر عقب‌ماندگی این حوزه دارند.

نتایج این مطالعه همچنین نشان دادند که سه عامل «ضعف در فرآیند ارائه خدمات»، «موانع سرمایه‌گذاری» و «بازاریابی و تبلیغات ناکارآمد» بیشترین تأثیر را بر توسعه‌نیافتگی گردشگری پزشکی در ایران داشته‌اند. به عبارت دیگر، حتی اگر کشور از مزایای نسبی درمانی و گردشگری برخوردار باشد، نبود تبلیغات مؤثر، کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف در کیفیت زنجیره خدمات می‌تواند مانع اصلی پیشرفت در این حوزه باشد.

اهمیت این یافته‌ها در آن است که نشان می‌دهند صرفاً داشتن بیمارستان‌ها یا پزشکان متخصص کافی نیست، بلکه باید خدمات درمانی در سطح استانداردهای جهانی ارائه شود، مراکز درمانی برای جذب بیماران خارجی آماده شوند و تبلیغات هدفمند در بازارهای جهانی صورت گیرد. افزون بر این، تسهیل در صدور ویزای درمانی، ارائه خدمات متناسب با فرهنگ بیماران خارجی و تقویت زیرساخت‌های جانبی مانند اقامتگاه‌ها و حمل‌ونقل ویژه بیماران می‌تواند مسیر توسعه این صنعت را هموارتر کند.

این مطالعه همچنین تأکید می‌کند که موفقیت کشورهای دیگر در توسعه گردشگری پزشکی نه به دلیل نبود موانع، بلکه به سبب توانایی آن‌ها در مدیریت و غلبه بر این موانع بوده است. به بیان دیگر، کشورهایی همچون هند، تایلند و کره جنوبی با وجود داشتن چالش‌های مشابه، توانسته‌اند با برنامه‌ریزی درست و تبلیغات گسترده، بازارهای بزرگی را در این حوزه به دست آورند.

نتایج پژوهش یادشده در «فصلنامه گردشگری و توسعه» منتشر شده‌ است. این نشریه وابسته به انجمن علمی گردشگری ایران است و یکی از مجلات تخصصی معتبر در حوزه گردشگری محسوب می‌شود که به انتشار تحقیقات علمی-پژوهشی در این زمینه می‌پردازد.